Θέμα έκθεσης Γ΄Λυκείου. Ως εκπρόσωπος σωματείου εργαζομένων συμμετέχεις σε ημερίδα όπου αναπτύσσεις την εισήγησή σου με τίτλο: «είναι δυνατή η μείωση του εργάσιμου χρόνου;».

Μία από τις σημαντικότερες προτάσεις σήμερα για τον περιορισμό της ανεργίας είναι η μεείωση του εργάσιμου χρόνου. Το κύριο επιχείρημα :κατανομή της διαθέσιμης εργασίας σε μεγαλύτερο αριθμό έστω με θυσία  μέρους του εισοδήματος .Μπορούμε να το διαβάσουμε και ως ανακατανομή του διαθέσιμου εισοδήματος ανάμεσα σε απασχολούμενους και άνέργους.Αλλά ας μην εστιάσουμε σε αυτό το σημείο τη συζήτησή μας.Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες υπερβαίνουν τις βραχυπρόθεσμες προθέσεις.

Οι αλλαγές στην αντίληψη και στην κατανομή του χρόνου αποτέλεσαν ιστορικά μία από τις μεγάλες  και μακροχρόνιες επαναστάσεις στον τρόπο ζωής στις οποίες ελέχιστη προσοχή έχει δοθεί.Ο χρόνος μετασχηματίσθηκε μέσα από πολλές αλληλένδετες διαδικασίες κατά τη μετάβαση από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή και κατά τη διάρκεια της τελευταίας.Πρώτα-πρώτα ο χρόνος ομοιογενοποιήθηκε και έγινε μετρήσιμος.Τυποποιήθηκε ο διαχωρισμός της εργασίας.Η μακρά διάρκεια της εργασίας με πολλές θρησκευτικές αργίες ,εξάρτηση από το ηλιοστάσιο και μεσημεριανές διακοπές μεταμορφώθηκε σε μικρότερο συμπαγή χρόνο εργασίας και με  τακτό ρυθμό  αργιών  αλλά με εντατικότερη και πιο αποτελεσματική χρήση δυνάμεων.Προϋπόθεση ήταν η ομαλοποίηση της λειτουργίας της αγοράς.Η σχετική αυτονόμηση της παραγωγής από την κατανάλωση και η επιβολή των επιλογών της στην αγορά και στην πελατεία,η  εκμηχάνιση των επιχειρήσεων και η ανάπτυξη εργασιακών διαδικασιών προσαρμοσμένων στις νέες δυνατότητες και ανάγκες της τεχνολογίας ,τέλος η εσωτερίκευση της εργασιακής πειθαρχίας ,πρόκειται για αλλαγές που διαμόρφωσαν το καθημερινό προσωπο της σύγχρονης κοινωνίας.

Η υπόθεση του χρόνου υπήρξε ζήτημα διαμάχης ,επιδίωξη κυριαρχίας όχι μόνο στον παραγωγικό αλλά και στον ελεύθερο χρόνο των άλλων(αργία μήτηρ πάσης κακίας)αλλά και προγραμματικών διακηρύξεων του εργατικού κινήματος.Το οκτάωρο παρόλο που τον περασμένο αιώνα δεν φαινόταν ως κάτι το εφικτό έγινε χάρις του ευρωπαϊκού ανθρωποκεντρισμού που πήγασε από τον διαφωτισμό μία από τις αξίες του πολιτισμού.Οι εργάτες,οι άνθρωποι των πόλεων,οι άνθρωποι της διαφωτιστικής εποχής θα μπορούσαν να απολαύσουν τα αγαθά της βιομηχανικής προόδου ,να συσφίγξουν τους οικογενειακούς τους δεσμούς ,με όλους αυτούς τους τρόπους τα έθνη και τα ευρωπαϊκά κράτη θα εγνώριζαν τον δρόμο της προόδου.Θα βελτιωνόταν η υγεία και οι παροχές της παιδείας θα ήταν η παρακαταθήκη των προηγουμένων στους επομένους.Οι λιγότερες ώρες  εργασίας,οι λιγότερες προσφερόμενες συνολικά ώρες εργασίας θα αύξαιναν το διαπραγματευτικό βάρος της.Οι διαφορετικές σημασιοδοτήσεις του αιτήματος το ενίσχυαν και δεν το αποδυνάμωναν.

Η σημαντικότερη τομή έγινε με την καθιέρωση του οκταώρου το 1919.Προϋπόθεση οι συνθήκες πλήρους απασχόλησης κατά τη διάρκεια του πολέμου.Αλλά και η πανηγυρική του διακήρυξη από τα αναπτυσσόμενα έθνη.Δεύτερη τομή στα μέσα της δεκαετίας του 1960.Η πολιτική πλήρους απασχόλησης κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ανοικοδόμησης ,η ισχύς των διαφόρων κοινωνικών αγώνων από όλους όσοι ονειρεύονταν έναν κόσμο βασισμένο επάνω στις Ελληνικές και χριστιανικές αρχές(της δικαιοσύνης και της αγάπης)κατέληξαν στο να μειωθεί αποφασιστικά ο εργάσιμος χρόνος.Εν τω μεταξύ η μεγαλύτερη αλλαγή συνέβη μέσα από την εμπορευματοποίηση του ελευθέρου χρόνου που προέκυψε.Οι δραστηριότητες του ελευθέρου χρόνου μετατράπηκαν σε εμπορεύσιμο προϊόν που μπήκε στην αγορά.Ο χρόνος –παραγωγικός και  μη-είναι χρήμα.

Αν λογαριάσουμε όσα εκθέσαμε ,οι παράμετροι της ανεργίας ,η παράνομη μετανάστευση,η όποια διαπραγματευτική αδυναμία των συνδικάτων ,λόγω αυτών των μεταβλητών φαίνεται αδύνατη περαιτέρω μείωση των ωρών εργασίας.Από την άλλη πλευρά οι μεταφορντικές μορφές εργασίας ,η προσωρινότητα των ειδικεύσεων ,η μαζική παρουσία στην αγορά εργασίας των γυναικών με ή χωρίς οικογενειακές υποχρεώσεις αλλά και οι πιέσεις για αποθεσμοποίηση των εργασιακών σχέσεων απαιτούν ελεύθερο ώράριο.Αυτό που θα πρέπει να  συζητήσουμε είναι η μεταβολή ανάμεσα στη σχέση του χρόνου και στην εργασία.Κάποτε οι άνθρωποι εργάζονταν τόσο και για  τόσα προκειμενου απλά να διατηρήσουν το πλέον ανεκτό επίπεδο ζωής.Όμως η νοοτροπία της αύξησης του εισοδήματος λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα από  το κράτος και τις επιχειρήσεις ως τους πολίτες ,και σε όλο το πολιτικό φάσμα ως η σημαντικότερη και η βαθύτερη ίσως νοοτροπιακή στάση του συγχρόνου ανθρώπου.

Μπορεί όμως να υπάρξει μία αποεμπορευματοποιημένη κουλτούρα ,δηλαδή σε τελευταία ανάλυση η κοινωνία μπορεί να διαφυλάξει κάποιον χώρο από την πολιορκία της αγοράς;Δύσκολη απάντηση σε μία εποχή όπου η αγορά αποτελεί πρότυπο και πηγή εννοιολόγησης και για την κοινωνική οργάνωση.Επείγει όμως εάν νοιώθουμε πώς η συνεχής διεύρυνση του κύκλου κατανάλωσης παραγωγής έχει ήδη εξαντλησει τις οικολογικές αντοχές.Είναι πρόδηλο ότι η τωρινή συζήτηση για τον περιορισμό του χρόνου θέλει δεν θέλει ξετυλίγει το νήμα μία μείζονος αλλαγής με μεγαλύτερες διαστάσεις που πολύ γρήγορα θα φανεί σε ποιο μοντέλο κοινωνίας και ατόμου οδηγεί.

Βασίλειος Μακρυπούλιας,φιλόλογος.