Αρχαία Ελληνικά Α΄ λυκείου. Ξενοφώντος Ελληνικά, παρ: 20-21. Κριτική επί τω λόγω του Κλεοκρίτου.

 

Αρχαία Ελληνικά Α΄ λυκείου.

Ξενοφώντος Ελληνικά, παρ: 20-21.

Κριτική επί τω λόγω του Κλεοκρίτου.

Αφόρμηση: Στους συγκεντρωθέντες ολιγαρχικούς ,μετά τη νίκη των δημοκρατικών, ωμίλησε ο Κλεόκριτος, ο κήρυκας των μυστών, και εξέφρασε την μεγάλη του απορία: γιατί αυτοί εκδιώκουν και θέλουν να σκοτώσουν τους δημοκρατικούς.

Επιχειρήματα του Κλεοκρίτου:

1.Οι δημοκρατικοί κανένα  κακό σε αυτούς δεν έχουν διαπράξει.

2.Υπάρχουν  κοινοί δεσμοί , κοινές εκδηλώσεις , συμμετοχή σε κοινές ιεροτελεστίες, θυσίες και εορτές.

3. Έχουν όλοι από κοινού υπάρξει συγχορευτές, συμμαθητές και συστρατιώτες.

4. Οι δημοκρατικοί μαζί με τους ολιγαρχικούς έχουν λάβει μέρος σε ναυμαχίες και μάχες για την κοινή ελευθερία.

5.Ο κοινός εχθρός είναι οι τριάκοντα, άρα θέτοντας την Πατρίδα και τους νόμους, τους θεούς και τους κοινούς δεσμούς υπεράνω όλων, θα πρέπει οι ολιγαρχικοί  και οι δημοκρατικοί να αποκαταστήσουν και πάλι το κύρος της Αθήνας.

1^η Παρατήρηση.

Οι Αθηναίοι ανέπτυξαν τη νοησιοκρατική φιλοσοφία. Από  τη στιγμή κατά την οποία άρχισαν να βλέπουν τα πάντα μέσω του Νοός, μετήλλαξαν το Σύμπαν σε ιδέες και αξίες. Ένα σπουδαίο παρακλάδι της φιλοσοφίας τους είναι και η Πολιτική. Πρώτα ο άνθρωπος κατανοεί την κίνηση του Σύμπαντος και έπειτα προσπαθώντας να μιμηθεί την κίνηση των κοσμικών δυνάμεων τις μεταφέρει στον δικό του κόσμο παράγοντας την Πόλη και τον Πολίτη κατά προτύπωση του Σύμπαντος και των δυνάμεών του.

Όταν λοιπόν οι προσωκρατικοί και νοησιοκρατικοί φιλόσοφοι (Αναξαγόρας, Ξενοφάνης κ.α) συζήτησαν για την παντοκρατορία του Νοός, έθεσαν έναν  μεγάλο πειρασμό: ο ανθρώπινος Νούς, όπως ο Θείος Νούς δημιουργεί την Πόλη του Κόσμου, ο ανθρώπινος Νούς δημιουργεί την Πόλη των Πολιτών. Άρα η Πολιτική είναι παρακλάδι της νόησης του Κόσμου, ο Πολίτης είναι συνέχεια των κοσμικών δυνάμεων.

Οι Αθηναίοι το εγνώριζαν πολύ καλά αυτό: ο Πελοποννησιακός πόλεμος απέδειξε ότι δύσκολα η συμπαντική  χαότητα θα περικλεισθεί σε νοητικές και ηθικές αρχές. Έπρεπε όμως να συμβεί αυτό. Σταδιακά στην Αθήνα επεκράτησαν οι Σοφιστές και ο Σωκράτης, η υποκειμενικότητα και η αντικειμενικότητα. Ο Πρωταγόρειος Άνθρωπος διίσταται του Σωκρατικού ανθρώπου: ο άνθρωπος είναι μέτρο του παντός (Πρωταγόρας) ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει το αντικειμενικό καλό (Σωκράτης).

Ο κοινός παρονομαστής, η Γνώση, ως εκτύλιξη ιδεών και αξιών, έφερε την Δημοκρατία. Επειδή  όμως όλα στη  φιλοσοφία έχουν λόγο και αντίλογο, η Δημοκρατία είχε ως αντίθετό της την Ολιγαρχία.

Μία όμως προσεκτική ματιά θα αποδείξει ότι η βάση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και Ολιγαρχίας ήταν κοινή: για αυτό και οι μαθητές του Σωκράτους δεν είχαν κανένα πρόβλημα (όπως και ο Ξενοφών) να είναι ολιγαρχικοί, για αυτό και ο Κλεόκριτος παρουσιάζει εδώ ασθενή (κατά τη γνώμη μας) επιχειρήματα. Η κοινή βάση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και Ολιγαρχίας είναι ο Νούς και η  επιγενομένη Γνώσις: ο Άνθρωπος διά των επαγωγικών, οριστικών και  αφαιρετικών λογισμών μπορεί να μεθέξει των ιδεών και των αξιών οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν την Πόλη και τον Πολίτη: Το θέμα είναι: Ολίγοι μπορούν να μεθέξουν των ιδεών (ολιγαρχία) ή όλοι οι πολίτες της Αθήνας (Δημοκρατία): Σε μία παράξενη γενίκευση θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι απέναντι στην εκλεπτυσμένη Αθηναϊκή πνευματικότητα η Αθηναϊκή Δημοκρατία είναι η Ολιγαρχία των πεφωτισμένων υπό της Φιλοσοφίας. Η συγκεχυμένη αυτή διαλεκτική ποτέ δεν ξεκαθάρισε ότι η Ολιγαρχία είναι κάτι το άλλο από τη Δημοκρατία με τις γνωστές συνέπειες: για αυτό η  Σωκρατική και Πλατωνική  Αριστοκρατία ενόχλησε όμως όλοι ήξεραν ότι η Σωκρατικη μαιευτική αφορά όλους. Άρα ο Κλεόκριτος γνωρίζει ότι η κοινότητα δεν αποτελεί στερρό επιχείρημα διότι κάποιοι μέσα στην Αθήνα θεωρούσαν εαυτούς πιο πεπαιδευμένους από κάποιους άλλους. Η αλλαζονική παρουσία του Αλκιβιάδου στους Πλατωνικούς διαλόγους  αποτελεί του λόγου το αληθές. Η Αθηναϊκή διανόηση από τη στιγμή κατά την οποία απεφάσισε να ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου , να δώσει ατομική δυναμική στο ανθρώπινο Πνεύμα, δεν μπόρεσε να ενώσει τους ανθρώπους της έναντι κοινών ιδεών και αξιών, διότι υπήρξαν Αθηναίοι οι οποίοι θεώρησαν ότι με τον Νού της Φιλοσοφίας μπορούν αλλαζονικά να ξεχωρίσουν και να ξεπεράσουν τα όρια της Δημοκρατίας: ας μην ξεχνούμε ότι για αυτόν το λόγο ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο (άδικη βέβαια η κατηγορία της Σωκρατικής αλλαζονείας αλλά υπαρκτή (να σιτίζεται εζήτησε στο πρυτανείο)(είναι εξάλλου δείγμα πνευματικής ολιγαρχικότητας το ότι ο σοφώτερος των Ανθρώπων κατέστη ο Σωκράτης).

Από αυτήν την άποψη οι Σπαρτιάτες δεν αντιμετώπισαν πρόβλημα: η έλλειψη  φιλοσοφίας και η οντολογική δυναμική ζωή τους δεν έφερε τη διαλεκτική των πολιτευμάτων: αν πιστεύσουμε όσα λέγει ο Πλούταρχος για το Λυκούργο είχαν  μία θέαση των πραγμάτων και κανείς δεν ένοιωθε πνευματική υπεροχή έναντι του άλλου : όλοι ήσαν όμοιοι έναντι της οντολογικής δυνάμεως της αντικατοπτριζομένης στον Ευρώτα.

2^η Παρατήρηση.

Ο ίδιος ο  Ξενοφών είναι απόδειξη της βαθέως διχασμένης Αθηναϊκής  Δημοκρατίας.Ήταν ολιγαρχικός διότι έβλεπε ότι η φιλοσοφική  νοητικότητα προκαλεί μία σχετικότητα η οποία διχάζει και δεν προκαλεί την πολυπόθητη κοινωνική συναίνεση. Η οντολογική ακολούθηση των συμπαντικών δυνάμεων  (Σπάρτη) αποτελούσε ένα αντίπαλο δέος δυνάμεως, ενώσεως, σιγουριάς ατομικής και κοινωνικής.

 Μετά   το λόγο του Κλεοκρίτου, ήταν αρκετό μετριότητες όπως ο Μέλητος ο Άνυτος και ο Λύκων να καταδικάσουν το Σωκράτη. Ήταν η Δημοκρατική Αθήνα η οποία εδολοφόνησε τον μέγιστο των Φιλοσόφων: τα επιχειρήματα του Κλεοκρίτου είναι ασθενή στη βάση ότι η σοφιστική σχετικότητα, η τρομερή αγνωστικιστική διάθεση του Γοργίου, η εκπληκτική αντιπολιτική φυσική του Αντιφώντος, οι επαγωγικοί και οριστικοί λόγοι του Σωκράτους, ο Αναξαγόρειος Νούς, είχαν οδηγήσει σε μία βαθέως διχασμένη  κοινωνία: δυο Αθηναίοι δεν συμφωνούσαν σε θέματα θεολογίας, φιλοσοφίας, πολιτικής κ.λ.π. Η ειρωνεία του Αριστοφάνους για την Αθηναϊκή δικομανία αποδεικνύει ότι η νοητική απελευθέρωση των Αθηναίων οδήγησε στην απόλυτη διεκδίκηση πολιτικών και άλλων δικαιωμάτων, σε μία φίλαυτη έξαρση του ατομικού Εγώ: για αυτό και ο Ισοκράτης προσπάθησε πολύ αργότερα να τους πείσει ότι επιτέλους η Ειρήνη ίσως καταφέρει να καλύψει τα αδυσώπητα χάσματα της Αθηναϊκής δημοκρατίας.

Ο Θουκυδίδης δεν επίστευε σε θείες επεμβάσεις αντιθέτως ο Ξενοφών  τις αποδεχόταν  εν μέρει. Στις Αργινούσες οι Αθηναίοι εσκότωσαν τους στρατηγούς που δεν ανήρεσαν  τους νεκρούς: ο Σωκράτης όμως ως νοητικά υπερέχων διείδε ότι όπως ο νούς ενώνει πρέπει να μείνουν οι Αθηναίοι ενωμένοι ολίγο πρίν την παύση του Πελοποννησιακού πολέμου: όμως οι Αργινούσες βαθέως εδίχασαν τους Αθηναίους ολίγον πρίν τους Αιγός Ποταμούς: απόδειξη  ότι ο Κλεόκριτος προσφέρει ασθενή  επιχειρήματα: δεν μπορείς να δικάζεις στρατηγούς τη στιγμή κατά την οποία κινδυνεύει η Πόλη να απολέσει έναν ολόκληρο πόλεμο που θα κρίνει την ιστορική συνέχειά της.

Ο Κριτίας και άλλοι μαθητές του Σωκράτους, μέσα από την πνευματική αλλαζονεία που τους ενεφύσησε η ενασχόληση με την μαιευτικότητα του δασκάλου, μέσα από τη γνώση  της βαθείας διχαστικότητας , προϋπαρχούσης  στην Αθηναϊκή κοινωνία, έκαναν όλα τα ανείπωτα εγκλήματά των. Όμως το υπόβαθρο υπήρχε, ήθελε απλά εκφραστές: μετά από τέτοια απώλεια (όπως αυτή  του Πελοποννησιακού πολέμου) ευρέθησαν οι τριάκοντα καλοθεληταί.

3^η Παρατήρηση.

Κατά τη διάρκεια πομπής συνέβη η τυραννοκτονία του Αρμοδίου και Αριστογείτονος κατά του Ιππίου και του Ιππάρχου. Οι τελετές (τις οποίες επικαλείται ο Κλεόκριτος) είναι η εξωτερικότητα της Πόλεως η οποία δεν αποδεικνύει την εσωτερική αρμονία: ο Γοργίας και ο Αντιφών ειρωνευόντουσαν την αφέλεια των ανθρώπων και όλα αυτά τα μαθαίνουμε από τα Αθηναϊκά Πλατωνικά κείμενα. Εάν κρίνουμε από όσα διαβάζουμε στους Πλατωνικούς διαλόγους οι Αθηναίοι διχογνωμούσαν σε θεολογικά, φιλοσοφικά, πολιτικά, οικονομικά, θέματα.

Μέσα στους Πλατωνικούς διαλόγους διαπιστώνουμε τη διάσταση θέσεων και απόψεων ανάμεσα στους Αθηναίους πολίτες. Διαφαίνεται ότι κάποιοι ήθελαν κοινές αρχές και αξίες (σωκρατική αντικειμενικότητα) κάποιοι άλλοι θεωρούσαν ότι σκέπτονται ιδέες και αξίες  υπέρ των άλλων (σοφιστική υποκειμενικότητα): η Αθηναϊκή Δημοκρατία ως πνευματική πεφωτισμένη μερίδα πολιτών δεν ήταν δυνατόν να καλύπτει νόες οι οποίοι θεωρούσαν ότι γνωρίζουν όσα θέλουν προκειμένου να νοιώθουν τον εαυτόν των ανώτερον των άλλων. Ο Κλεόκριτος φαίνεται να μην υπολογίζει το βασικό αξίωμα των πλατωνικών διαλόγων: η γνώση βασίλευσε στην Αθηναϊκή κοινωνία: κάποιοι σε σχέση με αυτή  τη γνώση ένοιωσαν  ανώτεροι στο μυαλό άρα και στις πράξεις πίστευσαν ότι τους επιτρέπονται παραπάνω πράγματα και καταστάσεις.

Στην Πολιτεία δεν υπάρχουν ούτε δύο Αθηναίοι οι οποίοι συμφωνούν στην έννοια της δικαιοσύνης: κάποιοι λένε ότι δικαιοσύνη είναι  το δίκαιο του ισχυροτέρου (κάτι που είδαμε στους τριάκοντα τυράννους) ενώ ο Σωκράτης ορίζει τη δικαιοσύνη ως εσωτερική ισορροπία του λογιστικού θυμοειδούς και επιθυμητικού κατά το εαυτού πράττειν. Επίσης: στον Πρωταγόρα ο Σωκράτης διαφωνεί με τον Πρωταγόρα στο διδακτό της αρετής: ο Πρωταγόρας πιστεύει ότι έστω υποκειμενικά διδάσκεται η αρετή, ο Σωκράτης θεωρεί αδύνατη τη διδασκαλία της αρετής , θεωρεί αδύνατο ο Περικλής να διδάξει στα παιδιά του την αρετή, εκτός και αν έχει την αντικειμενική θέαση του καλού (άρα υπάρχει η περίπτωση οι τριακοντα να μην  είχαν διδαχθεί την αρετή, άρα ο Κλεόκριτος είναι έωλος διότι ζητεί πράγματα από αγνοούντες αυτά. Επίσης: σύμφωνα με το Σωκράτη : πόσοι Αθηναίοι τελικά είχαν διδαχθεί τις πραγματικές αρετές).

Στο Συμπόσιο ο Αλκιβιάδης πιστεύει στην  χυδαία πλευρά του Έρωτος και διίσταται του Σωκράτους ο οποίος διά της Διοτίμας διακηρύσσει ότι ο Έρωτας είναι η κοινή  Οντολογική Ένωση όλων: άρα πώς είναι δυνατόν όλοι οι Αθηναίοι να έχουν κοινή θέαση όσων λέγει ο Κλεόκριτος όταν διαφωνούν σε τόσα σημαντικά θέματα όπως η πνευματικότητα της αρετής και η αξιολογία του Έρωτος.

Προσπαθώντας να κατανοήσουμε διαχρονικά τα κείμενα του Ξενοφώντος, καταλαβαίνουμε ότι ο Πελοποννησιακός πόλεμος ανέδειξε το τεράστιο χάσμα φύσεως και νοός: ο Πλάτων προσπάθησε με την πλήρη νοητικοποίηση, την αναμνησιακή σύνδεση του ανθρώπου με τον κόσμο του Αγαθού, την ανάδειξη του Αγαθού σε μόνη πηγή ιδεών και αξιών (κατάργηση της χαοτικής φύσης) να δημιουργήσει τον ιδεατό και ηθικό πολίτη (κάτι που προσπάθησε και ο Επιτάφιος  του Περικλέους): ο λόγος του Κλεοκρίτου ευρίσκεται σε αυτό το πνευματικό και αξιακό ρεύμα: πρέπει να εμφανισθεί ο ενιαίος τύπος  ηθικού Πολίτου ώστε να κληρονομηθεί στις επόμενες γενεές: συγκρητικά παρομοίως κινήθηκε ο Αριστοτέλης, ο χριστιανισμός αποθέωσε το δόγμα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί ενώπιον αρχών  θεού (κάτι παρόμοιο προσπαθεί να είπη και ο Κλεόκριτος).

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.