Nέα Ελληνικά κείμενα Β΄ Λυκείου. Το μοιρολόϊ της φώκιας(Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης).

Παρατηρήσεις.

1.Η ηθογραφία του Παπαδιαμάντη συμβαδίζει με την υπαρξιακή φιλοσοφία (έχουμε συνέχεια της α-λογικής λογοτεχνίας η οποία στηρίζεται στο υποσυνείδητο και άλογο μέρος η οποία θα οδηγήσει έως το Φρόϋντ και το Σικελιανό)η οποία είχε ήδη ανθίσει στην Ευρώπη και στη Ρωσία(από τον Κίρκεγγωρ έως το Νίτσε και τον Ντοστογιέφσκι). Η ύπαρξη μέσα στο χάος και στην απελπισία,απομακρυσμένη από το Θεό ως έρμαιο της Φύσης προσπαθεί να σταθεί στο ηθικό της ύψος,με μόνο  όπλο τη βούλης για ζωή. Από τον Σοπενάουερ έως το Νίτσε η βούληση είναι το τελικό όπλο επιβίωσης του ανθρώπου πέρα από το Νού ως σκέψη και γνώση.

2.Ενότητες:

1^η «Κάτω από τον κρημνόν….κοίλωμα του κρημνού»: Το μοιρολόι της Λούκαινας και το τραγούδι του βοσκού.

2^η «Μία γολέτα ήταν….την παρουσίαν της» : Ο θάνατος της Ακριβούλας.

3^η «Καθώς είχε νυχτώσει ήδη …..του κόσμου» : Το μοιρολόϊ της φώκιας.

3.Αφηγηματικές τεχνικές:

Α) τριτοπρόσωπη αφήγηση( η γλώσσα της ανάμνησης είναι τριτοπρόσωπη).

Β)ρεαλιστική περιγραφή εξωδιηγηματική των πραγμάτων, αποκλείεται η συμμετοχή του αφηγητή διότι στην ουσία έχουμε παίζον δράμα.

Γ) περιγραφή του τοπίου(ενθύμηση από τη Γένεση όπου περιγράφεται επακριβώς ο τόπος που έχασαν οι πρωτόπλαστοι).

Δ)διαπλοκή τόπου-προσώπων( Αυγουστίνος: Ο χώρος και ο χρόνος πλάσθηκαν μαζί  με τον άνθρωπο).

Ε) μηδενική εστίαση προκειμένου να παρουσιασθουν τα υπαρξιακά ζεύγη:

Χάος – ζωή,πτώση-ανάσταση,θάνατος – ζωή, θάλασσα-ψυχή( ο άνθρωπος  αντιμετωπίζεται όπως στον Πλατωνικό Φαίδρο ως σύνολο δυνάμεων όχι απλή ύλη).

4.Γλώσσα:

Στο διήγημα μας δίνεται ένα έξοχο δείγμα της παπαδιαμαντικής γλώσσας στην οποία συναιρούνται η υποβλητικότητα της καθαρεύουσας και των λογίων στοιχείων με τη φυσικότητα και τη ζωντάνια που δίνουν οι τύποι της λαϊκής ομιλίας (αβασταγήν,ξεγλυκάνηκ.λ.π).

5.Συμβολισμός του χώρου και του χρόνου.

Ο χώρος είναι συμβολικός, δίπλα σε γκρεμό και προς τη θάλασσα. Συμβολίζει ότι η γή είναι μία περιπέτεια πρίν ο άνθρωπος διά της ψυχής(ας μην ξεχνούμε ότι ο Θαλής παραδέχθηκε ότι το ύδωρ είναι η αρχή  του παντός) επιστρέψει στο Εκεί όπου ανήκει. Ο χρόνος είναι πραγματικός αλλά βαθύτατα υπαρξιακός(κατά συμβολικό τρόπο). Όλα συμβαίνουν περί το ηλιοβασίλεμα,προς το θάμβος  του ηλίου.Όταν φεύγει ο ήλιος ο άνθρωπος αρχίζει να βλέπει με τα νοητικά μάτια του, ως εσωτερικότητα.Ο  ήλιος είναι η αποθέωση της εξωτερικότητας, οι ήρωες του Παπαδιαμάντη μέσα από τα  πάθη τους «βλέπουν» διότι διά του θανάτου πηγαίνουν στο αρχέγονο φώς.

6.Ηθογράφηση προσώπων.

Από την  Ελένη του Ομήρου έως τη Διοτίμα του Πλάτωνος ο Παπαδιαμάντης συνεχίζει την παράδοση η οποία θέλει τη γυναικεία ψυχή(Αντιγόνη) να μεταφέρει τα υψηλότερα μηνύματα της ύπαρξης(διότι συμβολίζει τη φύση η οποία στέκεται ανάμεσα σε θεό και σε ανθρώπους. Η Ακριβούλα ως η αθώα ψυχή μας θυμίζει ότι η δύναμη του ανθρώπου ως ανάμνηση , βίωμα και πίστη ενώνει αυτόν τον κόσμο με τον άλλο,το ταξείδι αυτό είναι αναπόφευκτο.

Εργασίες:

1.Στο παρακάτω απόσπασμα από τη «γενεαλογία της  Ηθικής» (Νίτσε) ποια κοινά στοιχεία με τον κόσμο του Παπαδιαμάντη ανακαλύπτεις;

«Θέλει κανένας να κοιτάξει λιγάκι μέσα στο μυστικό όπου κρύβεται η κατασκευή ιδεωδών πάνω στη γη; Ποιος έχει κουράγιο για κάτι τέτοιο; Εντάξει! Από εδώ μπορείτε να κοιτάξετε μέσα στο σκοτεινό αυτό εργαστήρι. Περιμένετε όμως μια στιγμή, κύριε Τολμηρέ και Περίεργε: τα μάτια σας πρέπει να συνηθίσουν σ' αυτό το τεχνητό, εναλλασσόμενο φως. Ωραία! Αρκεί! Μιλήστε τώρα! Τί συμβαίνει εκεί κάτω; Πείτε τί βλέπετε, άνθρωπε της πιο επικίνδυνης περιέργειας —αυτός που ακούει τώρα είμαι εγώ.» —«Δεν βλέπω τίποτε, αλλά ακούω καλά. Ένα προσεκτικό, ανεπαίσθητο, επίβουλο ψιθύρισμα και μουρμούρισμα έρχεται από κάθε γωνιά και κόχη. Μου φαίνεται πως κάποιος λέει ψέματα· μια ζαχαρένια γλύκα κολλά σε κάθε ήχο. Ένα ψέμα πρέπει να μετατρέπει την αδυναμία σε προσόν, δεν χωράει αμφιβολία γι' αυτό —είναι έτσι ακριβώς όπως τα είπατε»· —«Συνεχίστε!» -«και την ανημπόρια, που δεν μπορεί να ανταποδώσει τα ίσα, τη μετατρέπει σε "καλοσύνη"· τη φοβιτσιάρικη χαμέρπεια σε "ταπεινότητα"· την υποταγή σε εκείνους τους οποίους μισεί κανείς τη μετατρέπει σε "υπακοή"

2.Στο παρακάτω απόσπασμα από την «Επανάληψη » του Κίρκεγγωρ ποιες κοινές υπαρξιακές ανησυχίες διακρίνετε( ανάμεσα στον Παπαδιαμάντη και στον Κίρκεγγωρ;).

««Για τούτο απαιτείται πάθος. Κάθε κίνηση του απείρου συµβαίνει διά του πάθους και καµιά διανόηση δεν µπορεί να προκαλέσει κίνηση. Τούτο είναι το αιώνιο άλµα µέσα στην ύπαρξη(..)».

(Συνίσταται επίσης η μελέτη «Έγκλημα και τιμωρία» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι).

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.