Nεοελληνική Γλώσσα Β΄Γυμνασίου.

Στοιχεία σχηματισμού του ρήματος.

Α. Θέμα και κατάληξη του ρήματος.

 Το ρήμα όπως συμβαίνει με κάθε κλιτή λέξη αποτελείται από δύο μέρη που είναι τα ακόλουθα:

1. Το Θέμα :  Αυτό είναι το πρώτο μέρος και σε όλους τους τύπους είναι το ίδιο:

γραφ-ω  γράφ-εις γράφ- ει.

2.Η κατάληξη : αυτή είναι διαφορετική σε κάθε τύπο : 

γράφ-ω γράφ-εις γράφ-ει.

Κάθε ρήμα έχει δύο θέματα:

1.ενεστωτικό θέμα (δηλώνει τον εξακολουθητικό τρόπο) : απλών-ω

2.αοριστικό θέμα ( δηλώνει το συνοπτικό και συντελεσμένο τρόπο) : άπλωσ-α, έχω απλωθ-εί, απλώθ-ηκα.

3. Το τελευταίο γράμμα του θέματος  λέγεται χαρακτήρας.

Β. Αύξηση του ρήματος.

Όσα δισύλλαβα παροξύτονα ρήματα αρχίζουν με σύμφωνο στον παρατατικό και στον αόριστο παίρνουν στην αρχή ένα -ε-το οποίο και λέγεται αύξηση:

δένω

έδενα

έδεσα.

Ή αύξηση χάνεται όταν δεν τονίζεται : δέναμε, δένατε, δέσατε.

Παίρνουν αύξηση -η- και όχι -ε-:

α. τα ρήματα : θέλω (ήθελα) ξέρω (ήξερα) πίνω (ήπια) βρίσκω (ήβρα) 

β. τα σύνθετα των οποίων το β΄συνθετικό αρχίζει από -α- : υπάρχω(υπήρξα) εισάγω( εισήγαγα) παραγγέλλω( παρήγγειλα) παράγω (παρήγαγα).

Τα ρήματα που αρχίζουν με φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν αύξηση (ανάβω-άναψα) ορίζω (όρισα) (ευχαριστώ-ευχαρίστησα).

Εξαιρούνται : έχω-είχα, έρχομαι -ήλθα, είμαι -ήμουν.

Εσωτερική αύξηση:

Μερικά σύνθετα ρήματα παίρνουν την τονισμένη αύξηση στην αρχή του δευτέρου συνθετικού (εσωτερική αύξηση) :

1. συνθετα με πρώτο συνθετικό επίρρημα (πολύ, καλά, κ.λ.π) (πολυέβλεπα)....

2.λόγια σύνθετα με πρώτο συνθετικό πρόθεση (αρχαϊκή εσωτερική αύξηση) (ανέδειξα, εξέθεσα, κατήργησα κ.λ.π)....

3.Η τονισμένη εσωτερική αύξηση συχνά παραλείπεται (παράπιες, παράφαγες, κατάληξα, παράσυρα κ.λ.π).

Προσοχή ! Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση : Αντίγραψε την έκθεση, ανάπτυξε την παράγραφο.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.