Λατινικά,παραθετικά επιθέτων....

Τα παραθετικά στα Λατινικά


 Στα επίθετα της Λατινικής, όπως της Ελληνικής, διακρίνουμε τρεις βαθμούς (gradus).
1) θετικό (gradus positīvus): altus, -a, -um υψηλός, -ή. -ό·
2) συγκριτικό (gradus comparatīvus): altior, altius (§ 40, β) υψηλότερος -η -o·
3) υπερθετικό (gradus superlatīvus): altissimus, altissima, altissimum υψηλότατος, -η, -ο.
 Οι καταλήξεις των παραθετικών είναι:
1) του συγκριτικού -ior (αρσεν. και θηλ.), -ius (ουδ.) και
2) του υπερθετικού -issimus, -issima, -issimum.
Οι ανωτέρω καταλήξεις προστίθενται στο θέμα του θετικού (ή της επιθετικής μετοχής), που το βρίσκουμε, αν από τη γενική ενικού του αρσενικού αφαιρέσουμε την κατάληξη -i ή is· π.χ.

altus
(γεν. alt-i)
υψηλός - alt-ior,
alt-ius, alt-issimus,
-a, um (§ 40 β´)·
longus
(γεν. long-i)
μακρός - long-ior,
long-ius, long-issimus,
 -a, -um·
brevis
(γεν. brev-is)
βραχύς - brev-ior,
brev-ius, brev-issimus,
 -a, -um (§ 40 β´)·
felix
(γεν. felic-is)
ευτυχής - felic-ior,
felici-ius, felic-issimus,
 -a, -um (§ 40, γ´)·
prudens
(γεν. prudent-is)
συνετός - prudent-ior,
prudent-ius, prudent-
-issimus, -a, -um.
 Από τα παραθετικά:
1) τα συγκριτικά επίθετα είναι τριτόκλιτα δικατάληκτα (βλ. § 40, β´)·
2) τα υπερθετικά επίθετα είναι δευτερόκλιτα τρικατάληκτα (βλ. § 38, bonus).
Διαφορετικός σχηματισμός παραθετικών.-1) Έξι επίθετα σε -ilis, τα: facĭlis εύκολος, difficĭlis δύσκολος, similis όμοιος, dissimilis ανόμοιος, humilis ταπεινός και gracilis ισχνός, σχηματίζουν το υπερθετικό με την προσθήκη στο θέμα τους της καταλήξεως -lĭmus:
facilis
(γεν. facili-is)
– facil-ior,
facil-ius,
facil-limus, -a, -um·
similis
(γεν. simil-is)
– simil-ior,  
simil-ius,
simil-limus, -a, -um·
humilis
(γεν. humil-is)
– humil-ior,
humil-ius,   
humil-limus, -a, -um·
gracilis
(γεν. gracil-is)
– gracil-ior, 
gracil-ius, 
gracil-limus, -a, -um·
(αλλά nobilis ευγενής  nobilior, nobilissimus κτλ.).
2) Όσα επίθετα λήγουν σε -er (είτε δευτερόκλιτα είτε τριτόκλιτα) σχηματίζουν τονυπερθετικό με την κατάληξη -rimus που προστίθεται στην ενική ονομαστική του αρσενικού:
pulcher
(γεν. pulchr-i) 
ωραίος
 pulchr-ior, pulchr-ius,
   pulcher-rimus, -a, -um
acer
(γεν. acr-is) 
οξύς
 acr-ior, acr-ius,
   acer-rimus, -a, um
pauper
(γεν. pauper-is)
φτωχός
pauper-ior, pauper-ius,
   pauper-rimus, -a, -um.
Σημείωση.Και το επίθετο vetus παλαιός (γεν. veter-is) σχηματίζει υπερθετικό σε -rimus: veter-rimus. Του επιθέτου matūrus ώριμος υπερθετικό είναι maturissimus και maturrimus.
Τα επίθετα που λήγουν σε -dicus, -volus, -ficus (σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τα ρήματα dico λέγω, facio κάνω, volo θέλω) σχηματίζουν τα παραθετικά σε -entior, -entissimus:
maledĭcus (γεν. maledĭci) κακολόγος,
maledic-entior, -entius, maledic-entissimus, -a, -um
magnifĭcus (γεν. magnifici) μεγαλοπρεπής,
magnific-entior, -entius, magnific-entissimus, -a, -um·
benevŏlus (γεν. benevoli) ευμενής,
benevol-entior, -entius, benevol-entissimus, -a, -um∙
Σημείωση.Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται τα παραθετικά και του επιθέτου provĭdus (γεν. provid-i) προορατικός (provid-entior, provid-entissimus). Ο σχηματισμός αυτός των ανωτέρω παραθετικών είναι κανονικός, επειδή αρχικά ο θετικός βαθμός των επιθέτων ήταν maledĭcens, magnifĭcens, benevŏlens, provĭdens. Του επιθέτου dives πλούσιος (που η γενική του είναι divĭt-is, και με συγκοπή dit-is) παραθετικά είναι divit-ior και dit-ior, divit-issimus και dit-issimus.

 Ανώμαλα παραθετικά
bonus αγαθός - mĕlĭor, -ius καλύτερος - optim-us, -a, -um άριστος·
malus κακός - peior, peius χειρότερος - pessim-us, -a, -um χείριστος∙
magnus μεγάλος - maior, maius μεγαλύτερος - maximu-us,-a, um
μέγιστος·
parvus μικρός - minor, minus μικρότερος - minim-us, -a, -um ελάχιστος·
multi,-ae, -a πολλοί -plures, plura περισσότεροι - plurim-i, -ae, -a
πλείστοι (§ 41, 1, α´, Σημ.).
multum πολύ - plus περισσότερο - plurimum πάρα πολύ.
Σημείωση.Των άκλιτων επιθέτων frugi συνετός και nequam τιποτένιος (§ 42, 1) παραθετικά είναι του frugi: frugal-ior, frugal-ius, frugal-issimus, -a, -um, του nequam, nequior, nequius, nequissimus, -a, -um.

Επίθετα ελλειπτικά ως προς τους βαθμούς των παραθετικών (defectiva gradibus). Δεν έχουν παραθετικά (όπως και στην ελληνική γλώσσα) τα επίθετα που φανερώνουν ποιότητα ή ιδιότητα, η οποία δεν μπορεί να παρουσιάζει διάφορους βαθμούς, όπως είναι εκείνα που φανερώνουν 1) ύλη, π.χ. aureus χρυσός, ferrĕus σιδερένιος, 2) τόπο ή χρόνο, π.χ. marinus θαλασσινός, nocturnus νυκτερινός, 3)μέτρο, π.χ. bipes δίποδος, triennis τρίχρονος, 4) συγγένεια ή καταγωγή, π.χ. paternus πατρικός, fraternus αδελφικός, romānus ρωμαϊκός, 5) κάτι απόλυτο ή άρνηση, π.χ. mortālis θνητός, omnipŏtens παντοδύναμος, immortalis αθάνατος, insōmnis άυπνος κτλ.
2) Δεν έχουν θετικό προπάντων παραθετικά επίθετα που σχηματίστηκαν από προθέσεις ή επιρρήματα (όπως και στην ελληνική γλώσσα):
(citra από δω, μέσα)
- citerior πλησιέστερος,
citĭmus
εγγύτατος
-------------
- deterior χειρότερος,
deterrĭmus
χείριστος
(intra εντός)
- interior εσώτερος
intĭmus
εσώτατος
(πβ. Ελλην. ωκύς)
- ocior ταχύτερος
ocissĭmus
ταχύτατος
(prae εμπρός)
- prior πρότερος
prīmus
πρώτος
(prope πλησίον)
- propior εγγύτερος
proxĭmus
εγγύτατος
(πβ. potis, § 42)
- potior δυνατότερος
potissĭmus
ο πιο δυνατός
(ultra πέρα)
- ulterior εξώτερος
ultĭmus
έσχατος
3) Δεν έχουν το ένα από τα δύο παραθετικά:
α´) συγκριτικό, τα επίθετα
falsus ψευδής

falsissimus ψευδέστατος
novus νέος
(recentior από το recens,
πρόσφατος)
novissimus έσχατος
sacer ιερός
(sanctior από το sanctus)
sacerrimus ιερότατος
vetus παλαιός
(vetustior από το vetustus)
veterrimus παλαιότατος
και άλλα μερικά∙


β´) υπερθετικό, τα επίθετα
alăcer
εύθυμος
- alacrior
ευθυμότερος
iuvĕnis
νέος
- iunior
νεότερος
senex
γέρος
- senior
πρεσβύτερος
και μερικά άλλα.



 Τέσσερα επίθετα, το extĕrus ο έξω, infĕrus ο κάτω, supĕrus ο άνω και postĕrus ο επόμενος στον υπερθετικό βαθμό είναι abundantia (πβ. § 42, 2) δηλ. έχουν δύο τύπους:

exterus
exterior
εξώτερος,
extrēmus
και
extĭmus
εξώτατος
inferus
inferior
κατώτερος
infimus
και
īmus
κατώτατος
superus
superior
υπέρτερος
suprēmus
και
summus
ύψιστος
posterus
posterior
υστερότερος
postrēmus
και
postŭmus
τελευταίος









Παραθετικά περιφραστικά.- Τα επίθετα σε -us όσα εμπρός από αυτό έχουν φωνήεν, σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά τους περιφραστικώς, δηλ. το συγκριτικό με το magis πιο και το θετικό, και το υπερθετικό με το maxime πολύ και το θετικό:
idoneus επιτήδειος.
- magis
idoneus,
maxime
idoneus
dubi-us αμφίβολος,
- magis
dubius,
maxime
dubius
vacu-us κενός,
- magis
vacuus,
maxime
vacuus
(Πβ. τα αρχαία ελληνικά: φίλος, μάλλον φίλος, μαλιστα φίλος κτλ.).
Σημείωση.Όσα λήγουν σε -quus σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά π.χ. antīquus αρχαίος, antiquior, antiquissimus.
Παραθετικά επιρρημάτων.- Επιρρήματα που σχηματίζουν παραθετικά στη λατινική (όπως και στην ελληνική) είναι προπάντων όσα παράγονται από επίθετα ακόμη και μερικά που έχουν τοπική ή χρονική σημασία.
Συγκριτικός βαθμός των επιρρημάτων που παράγονται από επίθετα είναι η ενική αιτιατική του ουδετέρου του συγκριτικού του επιθέτου· ο υπερθετικός σχηματίζεται από το θέμα του υπερθετικού του επιθέτου με την κατάληξη -e, όπως:

(rectus)
rectē
ορθά
- rectius
ορθότερα
rectissim-ē
ορθότατα
(miser)
miserē
άθλια
- miserius
αθλιότερα
miserrim-e
αθλιότατα  
(celer)
celeriter
γρήγορα
- celerius
γρηγορότερα
celerrim-e
τάχιστα
(acer)
acriter
οξέως
- acrius
οξύτερα
acerrim-e
οξύτατα
(gravis)
graviter
βαριά
- gravius
βαρύτερα
gravissim-e
βαρύτατα
(facilis)
facilĕ
εύκολα
- facilius
ευκολότερα
facillim-e 
ευκολότατα
(prudens)
prudenter
συνετά
-prudentius
συνετότερα
prudentissim-e 
συvετότατα(§48)
(bonus)
bĕnĕ
καλά
- melius
καλύτερα
optim-e
άριστα
(malus)
mălĕ
κακά
- peius
χειρότερα
pessim-e
χείριστα
non multum
ή paulum
λίγο
- minus
λιγότερο
minim-e
ελάχιστα
prope
κοντά (§ 50)
- propius
πλησιέστερα
proxim-e
πλησιέστερα
diu


-diutius
περισσότερο
χρόνο
diutissim-e
πάρα πολύ
χρόνο
saepe
πολλές φορές
-saepius
συχνότερα
saepissime
συχνότατα

Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

multum πολύ
magnopĕre (ή magno
plus περισσότερο
plurimum πλείστο
opere) πολύ
magis πιο
maxime πολύ πολύ
deterius χειρότερα
deterrime χείριστα
ocius γρηγορότερα
ocissime τάχιστα
potius πιο
potissimum πολύ πολύ
(πβ. § 50, 2)
prius πρωτύτερα
primum ή primō
πρώτα πρώτα
merĭto άξια

meritissimo πολύ άξια
nuper προ ολίγου
(πβ. § 50, 3α´)
nuperrime μόλις προ ολίγου
satis αρκετά
satius καλύτερα,




secus με άλλο τρόπο
(nihilo) secius ή setius «ουδέν ήττον»
(πβ. § 50, 3, β').





Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

vasilios888@yahoo.gr